DİSLEKSİ NEDİR?

Disleksi, zekası normal veya üstün olan bireylerin okuma, yazma, matematik gibi akademik becerilerde görülen özel öğrenme güçlüğüdür. Amerika Psikiyatri Birliği’ ne göre Özel Öğrenme Güçlüğü; normal ya da normalin üstünde zekaya sahip bireylerin, kronolojik yaşı, ölçülen zeka düzeyi ve aldığı eğitimlere bakılarak standart testlere göre akademik becerilerde yaş düzeyinin önemli ölçüde altında olması ile tanı konulan bozukluktur.
Yaşıtları ile aynı zamanda öğrenmekte zorluk yaşadıklarından dolayı alay konusu olma ve akran zorbalığına maruz kalma olasılıkları yüksektir. Bu durumlara bağlı olarak, özgüvenlerini olumsuz olarak etkilemektedir ve farklı psikolojik problemler ortaya çıkabilmektedir. Disleksili çocuklar, çoğunlukla hassas bir yapıya sahip oldukları için çevreden olumsuz etkilenmeleri ve karamsarlığa kapılmaları sıklıkla gözlemlenir.

• Zihinsel gelişim geriliğine bağlı değildir.
• Bir hastalık değildir. (Tıbbi tedavisi veya ilacı yoktur.)
• Duyu organlarına, duygusal veya davranışsal bozukluklara bağlı bir öğrenememe değildir.
• Yaramazlık, şımarıklık değildir.
• Çocuğun isteksizliğinden kaynaklanan bir durum değildir.
• Tüm disleksili çocuklar üstün zekalı değildir.

Ebeveynler ve eğitimcilerden destek görmek disleksili çocuklar için çok önemlidir. Destek vermek yerine çocuğu suçlamak, kalıcı hasarlara sebep olabilmektedir. Bu gibi olumsuz durumları engellemek adına, disleksili çocuğun çevresinde olan her bireyin “disleksi nedir, disleksinin belirtileri ve nedenleri arasında neler yer alır, disleksiye sahip çocuğa nasıl destek olunmalıdır, neler yapılabilir” gibi soruların cevaplarını bilmesi gerekmektedir.

DİSLEKSİ BELİRTİLERİ NELERDİR?

Disleksi doğuştan mevcut olan gelişimdir bir farklılıktır. Eğitim süreçlerinde orta çıkmamaktadır. Ancak zihinsel gelişim geriliğine bağlı olmadığı için genellikle okul döneminde fark edilmektedir. Erken teşhis, bireyleri okul yaşamına ve hayata bağlamaktadır. Bu sebeple, okul öncesi dönemden itibaren çocukların özelliklerinin bilinmesi, belirtilerin dikkatli takibi ve risk taşıyan çocukların erken fark edilmesi önemlidir, çünkü gerekli müdahalenin ve eğitimlerin mümkün olan en erken şekilde uygulanması gerekmektedir.

Okul Öncesi Dönem Belirtileri

• Konuşmada gecikme gözlemlenebilir.
• Sesler, harfler ve kelimeleri hatırlamakta güçlük yaşanır.
• Birbirine benzeyen kelimelerde sesleri karıştırılır. (“Su yerine “şu” gibi)
• Alfabedeki sesleri ve harfleri, aynı zamanda sıralamalarını öğrenmekte zorluk yaşanır.
• Okunuşu benzer olan kelimeler karıştırılır.
• Kopyalama, boyama gibi becerilerde zorluk yaşanır.
• Bir iş için kullanılacak el veya ayak belirgin olarak seçilemez.
• Zaman ve yön kavramları karıştırılır. (Saat, sağ-sol, ön-arka gibi)
• Bazı motor becerilerde zorluk yaşanır. (Ayakkabı bağlamak gibi)

Okul Döneminde Belirtiler

• Okula gitmeye isteksiz olduğu görülür.
• Sesleri, harfleri ve aynı zamanda kelimeleri öğrenmekte; kelimeleri harflere veya hecelere ayırmakta; heceleme veya okumada güçlük yaşanır. Bu sebeplerle okuma geç ve zor
• öğrenilir.
• Sıklıkla yavaş ve hatalı okumalar yapılır.
• Okuduğunu anlama, hatırlama, anlatma becerilerinde zorluk yaşanır.
• Sesli okuma yaparken noktalama işaretlerini görmediğinden vurgulamalar düzensiz olur.
• Yönergeleri takip etme ve organize olma becerilerinde zorluk yaşanır.
• Dikkat dağınıklığı, davranış bozuklukları, uyum sorunları görülebilir. Çok hareketli veya çok durağan olabilir.
• Konuşurken cümlenin sonunu getirmekte zorluk yaşanır, bu sebeple kısa cümle tercih edilir.
• Zamanı kullanma ve ifade etmekte zorluk yaşanır.
• Problem çözme, organize etme, sentez ve analiz becerilerinde güçlük yaşanır.
• Görsel ve işitsel algıda, soyut kavramları algılamakta zorlanır.
• Ergenlik döneminde okuldan kaçma girişimleri, taktikleri görülebilir.

Sık yapılan okuma hataları:

• Benzer harfleri karıştırma: b-d-p, m-n, t-f, t-d, f-v, s-z
• Ayna görüntüsü ile okuma: çok- koç, en- ne, ve- ev
• Harf atlama: bardak- barak
• Daha önce görmediği veya nadiren kullanılan kelimeleri okumakta zorluk
• Satırı sağdan sola takip etmekte güçlük
• Alfabe sıralamasını bellekte tutmakta zorluk

DİSLEKSİ NEDEN OLUR?

Disleksiye sebep olan etkenler kesin olarak bilinmemektedir. Gelişimin erken dönemlerindeyken beyin fonksiyonlarını olumsuz bir şekilde etkileyen bir olayın (zor doğum, beyin hasarı gibi) yaşanmış olabileceği de ileri sürülmektedir. Kalıtsal aktarım da disleksinin nedenleri arasına görülmektedir. Ancak yapılan araştırmalara göre en kabul edilen teori, beynin yapısal işlevlerinde yer alan bir farklılıkla ilişkili olduğudur.

DİSLEKSİYE MÜDAHALE VE DESTEK

Disleksi, yaşam boyu sürmektedir. Doğru şekilde desteklendiğinde disleksi oldukça silikleşebilir, disleksili olan birey iyi okuma ve yazmayı öğrenebilmektedir. Disleksili çocuklar, silikleşme için erken dönemde (okul öncesi veya okul çağı) çok merkezli, yapılandırılmış bir yaklaşımı kullanarak özel olarak eğitilmiş bir terapist veya öğretmenin yardımına ihtiyaç duymaktadır. Disleksili olan çocuklara aynı anda birden fazla duyu ile sistematik ve açık bir yöntemle destek verilmesi önemlidir. Öğrenme ve öğrenme çıktılarını hızlı etkileyen üst bilişsel yetenekler: oryantasyon, hedef belirleme, gözlemleme, değerlendirme ve yansıtmadır (Veenman, 2015). Bu sebeple üst bilişsel yetenekleri geliştirmeye yönelik çalışmalar yapılması da önemlidir.

• Disleksili olan çocuklar için, uzman ve öğretmenlerinin bir ekip olarak çalışmaları önemlidir. Ailenin de oluşacak bu ekipte etkin rol alması gerekmektedir.
• Çocuklar, sesli kitaplardan veya verilen metni okuyan bilgisayar programlarından yararlanabilirler.
• Öğretmenler, disleksili olan öğrencilere görevlerini tamamlamak, not almak veya ödev yapmak için fazladan zaman verebilir.
• Psikolog ya da psikolojik danışman, okulda yaşanan zorluklardan kaynaklı ortaya çıkan duygusal sorunlarla başa çıkmalarına yardımcı olabilir.
• Çocuk ile ilgilenen herkesin sabırlı olması ve çocuktan ilgisini azaltmaması önemlidir.
• Özgüvenlerinde hasar oluşmaması için olumlu olduğu becerilerde tebrik etmek ihmal edilmemelidir. Kendisi ile gurur duyulması, çocuğun başarı isteğini arttıracaktır.
• Çocuğun oynamaktan keyif aldığı oyunları çalışmalarınıza, etkinliklerinize dahil etmek faydalı olacaktır.
• Disleksili olsa da olmasa da, hiçbir çocuğu başka çocuklarla kıyaslamak doğru değildir. Çocuklar bu konuda çok hassas olabilmektedirler.
• Çocuğun etrafında bulunan herkesin disleksi alanında bilgi sahibi olması, çocuğun hayatını daha anlaşılır ve kolay hale getirecektir.
• Çocuğun özel ilgi alanlarını keşfetmesine ve bu alanda kendisini geliştirmesini sağlamak başarı güdüsünü hissettirecek, özgüvenini arttıracaktır.
• Disleksili bir çocuklar özgüven sorunu yaşadığı için içe kapanık olabilmektedir. Bu nedenle ailelerin sevgilerini her fırsatta sergilemesi, başarısızlıklar yaşansa da üzülmemesi çocuklar için önemlidir. Başarısız olduğu zamanlarda, ona olan sevginin bir işi başarmakla alakalı olmadığı hissettirilmelidir.