Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) Nedir?

Obsesif kompulsif bozukluk (OKB), tekrar eden davranış ve hareketler yapmaya neden olan istenmeyen düşünce ve korkuları içermektedir. Bu obsesyon ve kompulsiyonlar günlük hayattaki aktivitelere müdahale ederek ciddi sıkıntılar yaratmaktadır.
Var olan obsesyonları görmezden gelmek, düşüncelerin oluşturduğu sıkıntı ve endişeleri artırmaktadır. Bu durum, oluşan sıkıntı ve endişeleri hafifletmek için zorlayıcı eylemler gerçekleştirmeye başlatmaktadır. Tüm bu hafifletme çabalarına rağmen, takıntılar ardı ardına gelmeye devam ettikçe OKB‘nin kısır döngüsü olan tekrarlı davranışlar ortaya çıkar.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Nedenleri Nelerdir?

OKB’ nin tam olarak neden kaynaklandığı bilinmemektedir. Var olan başlıca teoriler:
* Biyoloji: Vücudun doğal kimyasında veya beyin fonksiyonlarında oluşan değişiklikler
* Genetik: Genetik bir bileşen (Henüz tanımlanmış spesifik bir gen bulunmamaktadır)
* Öğrenme: Çevrede bulunan kişileri izleyerek model alınan obsesif düşünceler, korkular ve zorlayıcı davranışlar

Obsesif Kompulsif Bozukluk Geliştirme Riskini Arttıran Faktörler

* Aile öyküsü: Aile üyeleri arasında OKB’ li bireyler olan kişiler
* Stresli yaşam olayları: Tetiklenen travmatik düşünceler, ritüeller ve duygusal sıkıntılar
* Diğer ruh sağlığı bozuklukları: Anksiyete, depresyon, madde kötüye kullanımı, tik bozuklukları

Obsesif Kompulsif Bozukluk Belirtileri Nelerdir?

Obsesif Kompulsif Bozuklukta, obsesyon ve kompulsiyonlar birlikte veya ayrı ayrı olabilmektedir. Obsesyon ve kompulsiyonlar aşırı veya mantıksız gelebileceği gibi farkındalık oluşturamamak da mümkündür. Fazlasıyla zaman alarak günlük rutinleri, sosyal, okul ve iş hayatını engellemektedir.

Obsesyon (takıntı) belirtileri

Obsesyon tekrarlayan, sokulgan, istenmeyen, sıkıntı veya kaygıya sebep olan düşüncelerdir. Çoğunlukla obsesyonlar başka şeyler düşünmeye veya yapmaya başlandığında araya girmektedir.
* Pis olma, kirlenme korkusu: “Başkasının dokunduğu nesneye dokunursam kirlenirim”
* Şüphe duymak/ belirsizliğe tahammül edememek: “Kapıyı kilitlemiş miydim?”
* Düzenli ve simetrik şeylere ihtiyaç duymak
* Kontrolü kaybetme korkusu/ kendisine veya başkalarına zarar verme konusunda düşünmek: “Arabayı birden kalabalığa sürersem?”
* Saldırganlık veya cinsel, dini konular dahil sokulgan düşünceler: Müstehcen şeyler bağırarak topluma göre uygunsuz davranışlar sergilemek

Kompulsiyon belirtileri

Kompulsiyonlar, yapılması zorunlu hissettiren tekrarlayıcı davranışlardır. Kişiler kompulsiyonları zihindeki düşüncelerle ilgili var olan kaygıyı azaltmak veya olabilecek kötü durumları engellemek amacıyla yapmaktadır. Ancak kompulsiyonlar sadece kısa süreli olarak kaygıdan rahatlamaya geçiş sağlamaktadır. Aynı zamanda kompulsiyonlar aşırıdır ve genellikle sorun ile amaca yönelik, gerçekçi bir ilişki kurmamaktadır.
* Yıkama ve temizleme: Cilt zarar görene kadar yıkama
* Tekrar tekrar kontrol etme: Kilitli olduğundan emin olmak için eşyaları sürekli kontrol
* Sayma: Belirli bir düzenle sayı sayma
* Aşırı düzenli olma: Eşyaları aynı yöne bakacak şekilde düzenleme
* Bir rutini takip etme: Bir ismi, duayı, kelimeyi veya cümleyi sessizce tekrarlamak

Obsesif Kompulsif Bozukluğun Şiddeti

OKB genellikle ergenlik veya genç erişkinlik yıllarında ortaya çıkmaktadır ancak çocukluk döneminde de gözlemlenebilmektedir. Belirtileri çoğunlukla yavaş yavaş başlamaktadır, zaman içerisinde şiddeti ve türleri değişkenlik gösterebilmektedir. Günlük hayat içerisinde hafif veya orta dereceli OKB belirtilerine zaman zaman rastlayabiliriz. Ancak OKB belirtileri, hayattaki gerçek sorunlarla ilgili aşırı endişe duymak veya her şeyin temizlemek, düzenlemek anlamına gelmemektedir. Ağır belirtiler ise şiddetli ve zaman alıcı olarak yaşam standartlarını engelleyici haldedir. Obsesyonlar ve kompulsiyonlar yaşam kalitesini etkiliyorsa, mutlaka bir uzmana görünmek gerekmektedir.
Eğer bir uzmana danışılmaz ise;
* Rutin davranışlarla meşgul olurken ciddi bir zaman kaybı yaşanabilir.
* Beden ve çevre temizliği ile ilgili kullanılan kimyasallar sebebiyle kontakt dermatit sağlık sorunları yaşanabilir.
* İş, okul veya sosyal hayata karışmakta problem yaşanabilir.
* İkili ilişkilerde problemler sıklıkla gözlemlenebilir.
* Genel anlamda düşük yaşam kalitesi oluşabilir.
* İntihar düşünceleri ve girişimleri gözlemlenebilir.

Obsesif Kompulsif Bozukluk Tedavisi

* Psikolojik değerlendirme: Yaşam standartlarınıza müdahale eden obsesyon ve kompulsiyonları belirlemek için duygu, düşünce, semptom ve davranışları içerir. Değerlendirme esnasında aile veya arkadaşlarla ilgili bilgi aktarılabilir.
* OKB için tanı kriterleri: Psikiyatristiniz DSM-5 kriterlerini referans alabilir.
* Fiziksel muayene: Belirtilere neden olabilecek farklı herhangi bir sorun olmadığına dair kontroller yapılabilir.

Uzmanlar belirtilere ve ihtiyaçlara yönelik soruları kişiye özgü belirlemektedir. Psikolojik değerlendirme esnasında kullandığı bazı sorular ise şunlardır:
* Bazı düşünceler, görmezden gelme durumuna karşın akıldan tekrar tekrar geçiyor mu?
* Belirtiler ne kadar zamandır var?
* Belirtiler ne sıklıkta gerçekleşiyor?
* Belirtileri iyileştiren veya kötüleştiren herhangi bir şey var mı?
* Belirtiler günlük yaşamı nasıl etkiliyor?
* Belirtiler sebebiyle kaçındığınız herhangi bir şey var mı?
* Bir günde, obsesyon ve kompulsiyonlara ne kadar zaman harcanıyor?
* Ailede psikiyatri öyküsü olan var mı?
* Bir travma veya yoğun stresli bir dönem yaşandı mı?

Obsesyon ve kompulsiyonların günlük hayatı yönetmemesi için uzman tarafından kontrol altına alınmasına yardımcı olur. Kişinin yaşam koşullarına ve OKB’nin şiddetine bağlı olarak tedavi süreci değişkenlik gösterebilmektedir.
OKB için iki ana tedaviden biri psikoterapi, diğeri ise ilaçlardır. Çoğu zaman, psikoterapi ve ilaç kombinasyonu tedaviyi en etkili hale getirmektedir.
Psikoterapi:
Bilişsel davranışçı terapi, maruz kalma ve tepki önleme, EMDR gibi bir çok farklı terapi çeşidi kullanılabilmektedir. Süreç içerisinde çaba ve pratik gerekmektedir. Obsesyon ve kompulsiyonları yönetmek asıl hedeftir, bu hedef gerçekleştirildiğinde yaşam kalitesi de artacaktır.
* Belirtileri yönetmenize yardımcı olacak teknik ve becerileri belirlemek için uzmandan öğrendiklerinizi mutlaka düzenli olarak uygulayın.
* Uzmanınız ile birlikte OKB belirtilerini tetikleyen bazı sorunları tanımlamış olabilirsiniz. Tetikleyen durumlar geri geldiğinde nasıl baş edeceğinize odaklanın.
* Doktor kontrolü dışında bırakılan ilaçlar, OKB semptomlarının geri dönmesine yol açabilir. Bu sebeple kendinizi iyi hissettiğinizde de doktor tarafından verilen ilaçları mutlaka söylendiği şekilde alın.
* Olası etkileşimleri önlemek adına başka bir doktor tarafından reçete edilen veya reçetesiz satılan takviyeleri almadan önce OKB için ilaç veren doktorunuzla iletişime geçin.
Obsesif kompulsif bozukluğu önlemenin net bir yolu bulunmamaktadır. Ancak mümkün olan en kısa süre içerisinde psikoterapi veya ilaca başlanması, OKB’nin şiddetinin artmasını ve aktivitelerin, günlük rutinin bozulmasını önleyecektir.