Obsesif kompulsif bozukluk bir kişiden diğerine çok farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Bu makale sizlere OKB ile ilgili temel bilgiler, OKB’ye sahip olup olmadığınızı nasıl anlayabileceğiniz ve rahatsızlığa nasıl çözüm bulabileceğiniz konularında bilgi verecektir.
Obsesif Kompulsif Bozukluk (Takıntı Hastalığı ) Nedir ?
Obsesif kompulsif bozukluk (OKB), takıntı hastalığı olarak da bilinmektedir ve bu rahatsızlık detaylı olarak açıklayacağımız obsesyonların (takıntıların) ve kompulsiyonların ( zorlantıların ) varlığına dayanan ruhsal bir bozukluktur.
Obsesyonlar, istenmeyen ve rahatsız edici düşüncelerin, duyguların, dürtülerin veya zihinsel görüntülerin elde olmadan tekrar etmesidir. Bu istenmeyen ruhsal takıntılar kişide kaygıya, korkuya ve strese neden olur. Ve bunların sonucu olarak da, kişinin zamanını çalan, tekrar eden, can sıkıcı davranış ritüelleri meydana gelir ve bu davranış ritüellerine de kompulsiyonlar denir.
OKB’dan mağdur olan kişiler genellikle uzun süreler boyunca takıntılarını görmezden gelir ve yok sayarlar. Böylelikle bazı tekrarlanan kompulsif davranışlar eşliğinde, takıntıların yol açtığı kaygı ve stres azaltılmaya veya gerçekleşmesinden korkulan bir sonuç önlenmeye çalışılır. Kompulsif davranışların ardından rahatsız edici düşüncelerden kısa süreliğine kurtulunur ama bu rahatlama kısa sürer.
Zamanla kişinin, obsesyonlarını kompulsiyonlar ile hafifletmesi kısır bir döngü haline gelir ve bu döngü genellikle gündelik yaşantıyı ve ruh sağlını kötü etkiler.
Obsesif Kompulsif Bozukluk (Takıntı Hastalığı) Belirtileri Nelerdir?
Obsesif kompulsif bozukluk genellikle hem obsesyon hem de kompulsiyon belirtileri göstermesine karşın sadece obsesyon veya sadece kompulsiyon belirtileri göstermesi de mümkündür. Takıntı ve zorlantılarınızın aşırı veya mantıksız olduğunu fark edebilir ya da etmeyebilirsiniz ancak bunlar çok zaman çalar ve günlük rutininizi, sosyal yaşantınızı, eğitim yaşantınızı veya iş hayatınızı kötü yönde etkiler.
Birçok farklı obsesyon ve kompulsiyon belirtisi olabilir fakat en yaygın olanları aşağıdaki gibi sıralanmaktadır.
Yaygın Obsesyonlar (Takıntılar)
Bulaşma ve Kirlenme Düşünceleri (Kontaminasyon)
- Vücut sıvılarının bulaşması ile ilgili takıntılar (örn. üre, dışkı)
- Hastalık veya mikrop bulaşmasıyla ilgili takıntılar ( örn. uçuk, HİV)
- Çevresel bulaşmalar ile ilgili takıntılar (örn. asbest, radyasyon)
- Ev kimyasallarının bulaşması ile ilgili takıntılar (örn. temizlik maddeleri, çözücüler)
İstenmeyen Cinsel Düşünceler
- Kişinin uygunsuz bulduğu cinsel düşünceler veya görüntüler
- Başkalarına dair istenmeyen cinsel düşünceler
Kontrolü Kaybetme
- Kendine zarar verme dürtüsüyle hareket etme korkusu
- Başkalarına zarar verme dürtüsü ile hareket etme korkusu
- Kişinin zihninde şiddet içerikli veya korkunç görüntüler görme korkusu
- Müstehcen veya hakaret içerikli şeyleri ağızdan kaçırma korkusu
- Bir şeyleri çalma korkusu
Dini İçerikli Obsesyonlar
- Allah’ı gücendirme endişesi veya dine küfretme kaygısı
- Doğru/yanlış veya ahlak konusunda aşırı endişe
Kötülüğe Neden Olma
- Korkunç bir olaydan sorumlu olma korkusu (örn. yangın, hırsızlık)
- Yeterince dikkatli olamayarak başkalarına zarar verme korkusu (örn. birinin kaymasına ve kendine zarar vermesine neden olabilecek bir şeyi yere düşürmek)
Mükemmellik İle İlgili Obsesyonlar
- Düzgünlük veya hatasızlık ili ilgili endişe
- Bilme veya hatırlama ihtiyacı ile ilgili endişe
- Bir şeyleri atarken önemli bilgileri kaybetme veya unutma korkusu
- Bir şeyleri atmaya ya da saklamaya karar verememe
- Bir şeyleri kaybetme korkusu
Diğer Obsesyonlar
- Kişinin kendi cinsel yönelimi ile ilgili endişeleri
- Bir hastalığa yakalanma endişesi (örn. kanser)
- Şanslı/şanssız renkler ve sayılar ile ilgili batıl inançlar
Yaygın Kompulsiyonlar (Zorlantılar)
Temizleme ve Yıkama Davranışları
- Elleri aşırı bir şekilde veya defalarca yıkamak
- Aşırı derecede duş alma, banyo yapma, diş fırçalama veya tuvalet rutinleri
- Ev eşyalarını veya başka nesneleri aşırı derecede temizlemek
- Kirletme potansiyeli olan şeylerden kaçınmak için aşırı çaba sarf etmek veya önlemek için sürekli bir şeyler yapmak.
Kontrol Etme
- Başkalarına zarar vermediğinizi/vermeyeceğinizi kontrol etme
- Kendinize zara vermediğinizi/vermeyeceğinizi kontrol etme
- Korkunç bir şey olup olmadığını kontrol etme
- Hata yapıp yapmadığınızı kontrol etme
- Vücudunuzu ya da bazı fiziksel koşullarınızı kontrol etme
Tekrar Etme
- Tekrar tekrar okuma veya tekrar tekrar yazma
- Rutin aktivitelerin tekrarlanması (örn. kapıdan içeri girmek veya dışarı çıkmak, sandalyeye oturup kalkmak )
- Vücut hareketlerinin tekrarlanması (örn. tıklatma, dokunma, gözlerin kırpılması)
- Aktiviteleri “katlar” olarak tekrarlama (örn. üç rakamı “iyi sayı”, “doğru sayı”, veya “güvenli sayı” olduğu için bir görevi üç kez yapmak)
Mental Kompulsiyonlar
- Zararı önlemek için olayların zihinsel olarak gözden geçirilmesi (örn. kendine ve başkalarına gelebilecek korkunç olayları önlemek için)
- Bir şey yaparken, o şeyi “iyi”, “doğru” veya “güvenli” bir sayıyla bitirmek için sayı sayma
- “İptal etme” veya “Geri alma” (örn. bir şeyi iptal etmek için “kötü” bir sözcüğü “iyi” bir sözcükle değiştirmek)
Diğer Kompulsiyonlar
- Bir şeyleri sıraya koymak veya “doğru” hissettirene kadar düzenlemek
- Takıntıları tetikleyebilecek durumlardan kaçınmak
Obsesif Kompulsif Bozukluk (Takıntı Hastalığı) Sebepleri Nelerdir?
OKB’nin nedeni diğer pek çok ruhsal bozukta olduğu gibi kesin bir şekilde bilinmemektedir fakat OKB’nin ortaya çıkmasını tetikleyen birçok önemli faktör mevcuttur. Çözüm odaklı psikolojik danışmanlık süreci, bu tetikleyici faktörler de dikkate alınarak psikiyatrist/psikolog ve psikolojik danışmanlar eşliğinde planlanmaktadır.
Kadınlarda biraz daha yaygın görülen ve genellikle ilk semptomlarını ergenlik ve erken yetişkinlik döneminde gösteren bir psikolojik bozukluktur.
Bazı tetikleyici faktörler
- Ailede OKB geçmişi veya genetik yatkınlık
- Geçmişte veya şu anda depresyon, kaygı (anksiyete) dönemleri yaşamak
- Travma yaşamak
- Çocuklukta fiziksel veya cinsel istismar, taciz
- Erken yaşlarda ebeveynin kaybedilmesi
- Aile içi şiddet geçmişi
- Kişilik özelliklerinin getirdiği yatkınlık (örn. mükemmeliyetçi, ayrıntıcı veya kuralcı olma)
Obsesif Kompulsif Bozukluk (Takıntı Hastalığı) Teşhisi Nasıl Konur?
Psikiyatrist / psikolog veya psikolojik danışman eşliğinde psikolojik değerlendirmeler gerçekleştirilir. Bu değerlendirmelerde kişinin duyguları, düşünceleri, davranış kalıpları ve semptomları dikkate alınır. Böylece kişinin, yaşam kalitesini etkileyen obsesyonlar veya kompulsif davranışlara sahip olup olmadığı belirlenir. Bu obsesyon ve kompulsiyonların kişinin zamanını ne kadar çaldığı ve kişinin okul, iş ve sosyal hayatındaki verimliliğini ne ölçüde etkilediği de göz önüne alınır.
Obsesif Kompulsif Bozukluk (Takıntı Hastalığı) Çözümü
Takıntılar ve kompulsiyonlar gündelik yaşantımızı kötü yönde etkilemeye başladığında tecrübeli psikiyatrist/psikolog ve psikolojik danışmanlardan profesyonel destek almak iyi bir seçenektir.
OKB’ nin çözümü için kullanılan birden çok yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemlerden en iyi ve en çok tercih edileni bilişsel-davranışçı yaklaşım (BDT) ve maruz bırakma metodudur.
Bu yaklaşımı esas alarak psikoloğunuz ile probleminiz duygu, düşünce ve davranış şeklinde parçalara bölünerek ele alınır. Psikolog veya psikolojik danışmanınız sizi bir yandan kademe kademe korkularınız ve takıntılı düşünceleriniz ile yüzleşmenizi teşvik ederken öte yandan kompulsif davranışlarınızı devre dışı bırakmanıza destek olur. Ayrıca bu yaklaşımı temel alan psikolojik danışmanlık sürecine kişinin yapması gereken bazı ödevler de dâhildir.
Bunun yanı sıra OKB’ nin çözümünde kullanılan diğer bir etkili yöntem EMDR’dir.
Böylelikle alanında uzman kişilerden destek alındığında sürekli tekrarlayan yıpratıcı OKB döngüsünden, takıntılardan ve takıntılı davranışlardan adım adım ve tamamen kurtulmak mümkündür.
Bu süreç kulağa zor ve korkutucu gelebilir fakat birçok kişi takıntılarıyla yüzleştiklerinde kaygılarının düzeldiğini veya tamamen ortadan kalktığını fark eder.